Τρίτη 3 Νοεμβρίου 2015

Το χουνέρι και τα ξαδέλφια του

Η ελληνική γλώσσα στο μακραίωνο ταξίδι της συναντήθηκε με άλλες γλώσσες και διαλέκτους και φυσικά αναμείχθηκε με αυτές. Η ανάμειξη αυτή έφτασε σε τέτοιο βαθμό τον 19ο αι. ώστε ο σπουδαίος νεοέλληνας διαφωτιστής Αδαμάντιος Κοραής να κατασκευάσει μια νέα μορφή γλώσσας, "αποκαθαρμένη", κατά τη γνώμη του, από το πλήθος των ξένων λέξεων που είχαν εν τω μεταξύ γίνει καθεστώς στην καθομιλουμένη της προεπαναστατικής Ελλάδας. Μιλάω φυσικά για την καθαρεύουσα...

Επειδή,όμως, η γλώσσα είναι μια ζωντανή και δυναμική διαδικασία, μάλλον  δεν της χρειάζονται οι "καθαρισμοί" κανενός φιλολόγου, για να συνεχίσει την πορεία της. Έτσι, με το πέρασμα του χρόνου και η καθαρεύουσα ξεχάστηκε, αλλά και πληθώρα ξένων λέξεων υφίστανται χωρίς κανείς να τις αντιλαμβάνεται ως ξένο σώμα. Για μερικές από αυτές, και μάλιστα συνώνυμες μεταξύ τους, θα σας μιλήσω απόψε.

Η πρώτη και πιο μου αγαπητή, καθώς πρόσφατα το έπαθα, είναι η λέξη "χουνέρι". Σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη προέρχεται από το τούρκικο huner που σημαίνει δεξιοτεχνία. Στα ελληνικά βέβαια, όταν μιλάμε για "χουνέρι" εννοούμε το πάθημα  που συμβαίνει ξαφνικά. Το βάρος δεν πέφτει τόσο στο πάθημα, όσο στο ξαφνικό του πράγματος. Εκεί δηλ. που αμέριμνος θεωρείς ότι έχεις φροντίσει τα πάντα, παθαίνεις το χουνέρι και τρέχεις και δεν φτάνεις....

Η λέξη αυτή, που γεμίζει το στόμα σου προφέροντάς την, έχει ως συνώνυμη μια άλλη, ξενικής και αυτή προελεύσεως, το κάζο. Πρόκειται για λέξη λατινικής προελεύσεως - casus - που σημαίνει "περίπτωση, συμβάν". Όταν μιλάμε για "κάζο" εννοούμε το αναπάντεχο περιστατικό που προκαλεί αναστάτωση ή στεναχώρια. Προφανώς, το κοινό που μοιράζεται το "κάζο" με το τούρκικο ξαδελφάκι του το "χουνέρι"είναι η αναπάντεχη και εκτός προγράμματος διάσταση που τα καθιστά και τα δυο δυσάρεστα για τον παθόντα.

Ηχητικά παρόμοιο αλλά διαφορετικής προέλευσης είναι και το "καζίκι". Πρόκειται για τούρκικη λέξη - kazik - που κυριολεκτικά σημαίνει το "παλούκι". Μεταφορικά, όμως, όταν κάποιος παθαίνει καζίκι, πέραν της ταπεινώσεως που η χροιά της λέξης αυτής εμπεριέχει, αντιμετωπίζει ένα μεγάλο πρόβλημα που του εμφανίζεται ξαφνικά. Δεν μπορώ παρά να υπογραμμίσω και πάλι την έννοια του "ξαφνικού" και απρογραμμάτιστου που εμπεριέχουν αυτές οι τρεις λέξεις.

Τα χουνέρια, τα κάζα και τα καζίκια είναι ξαδελφάκια της "νίλας". Η λέξη αυτή  για κάποιους γλωσσολόγους προέρχεται από το λατινικό "nihil", αντωνυμία που σημαίνει "τίποτε". Ονομαστή από την ιστορία της νεώτερης Ελλάδας έχει μείνει η "νίλα του Δράμαλη" , η ολοσχερής δηλαδή καταστροφή της στρατιάς του από τον Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου